INHOUDSOPGAVE

Wat is collimeren eigenlijk?
Theoretische achtergrond
 de optische onderdelen
 de optische assen
 collimatiefouten
 - type 1A fout
 - type 1B fout
 - type 2 fout
 - type 3 fout
 - type 4 fout
 Het collimeren
 inleiding
 1. zet de focuser haaks
 2. offset de vangspiegel
 3. centreer de vangspiegel
 4. kantel de vangspiegel
 5. Kantel de hoofdspiegel
 6. Check de optische as
 7. Doe de stertest
 8. Check de finder
 Vangspiegel: offset of niet?
 Collimatie gereedschap
 de stip op de hoofdspiegel
 het kijkgaatje
 de eenvoudige kijkbuis
 de kijkbuis met kruisdraad
 de cheshire
 de gecombineerde buis
 de laser collimator
 de autocollimator
 het centreermasker
 Maken van collimatie gereedschap

Type 2 fout: de optische as raakt de vangspiegel op een punt buiten het optische centrum
De vangspiegel heeft een elliptisch gevormd oppervlak met een kleine tot grote as verhouding van 1: wortel 2, voor een afbuiging onder een hoek van 90 graden. Afhankelijk van de diameter zal een groter of kleiner deel van het beeldveld (field of view) voor 100% verlicht zijn. Dat betekent dat elk punt binnen het 100% verlichte beeldveld de gehele hoofdspiegel gereflecteerd zal zien in de vangspiegel. Daarbuiten is van toenemend lichtverlies sprake.

Gegeven de hoek van 45 graden ziet de ellips van de vangspiegel er cirkelvormig uit als je er naar kijkt vanaf een punt op de optische as. Maar: vanwege het perspectief is de cirkel die je ziet verplaatst (offset) ten opzichte van het centrum van de ellips, naar de rand het dichtst bij de focusseerinrichting. Om optisch gezien gecentreerd te zijn moet de vangspiegel verplaatst worden in de richting weg van de focusser en in de richting van de hoofdspiegel. De gewenste verplaatsing kan berekend worden met een ingewikkelde formule, maar de formule offset= korte as/(4*f/waarde) is nauwkeurig genoeg voor praktische doeleinden (indien precies toegepast is het centrum volledig verlicht- met een groter volledig verlicht beeldveld dan alleen het centrum is de fout te verwaarlozen en zonder praktische consequenties). De afstand, gemeten langs het oppervlak van de vangspiegel, waarlangs deze verplaatst moet worden, is gelijk aan de verplaatsing "weg van de focusser", vermenigvuldigd met 1.414 (=wortel 2).

Voorbeeld: met een 33 mm vangspiegel (korte as) in een f/6 Newton telescoop is de offset 1.3 mm.

Een type 2 fout zal het volledig verlichte beeldveld verplaatsen ten opzichte van het brandpunt en een ongelijk lichtverlies opleveren naar de rand van het beeldveld toe, bij gebruik van een lage vergroting. De tolerantie zou niet meer moeten bedragen dan de straal van het volledig (100%) verlichte beeldveld om er zeker van te zijn dat het optisch centrum inderdaad volledig verlicht is. Maar, zeker voor telescopen met lage f/waarden is het lichtverlies naar de rand toe zeer geleidelijk en een verplaatsing (offset) van enkele millimeters heeft visueel geen enkel zichtbaar effect. Met geschikte hulpmiddelen is zonder veel moeite voldoende nauwkeurigheid te bereiken.

Voor wide-field fotografie moet als het goed is het gehele filmframe volledig verlicht worden. Dit kan betekenen dat een vangspiegel van 30% (in diameter van de hoofdspiegel) noodzakelijk is. Voor visueel gebruik wordt algemeen uitgegaan van een vangspiegel van maximaal 20-25% van de diameter van de hoofdspiegel om ongewenste diffractie efecten tegen te gaan. Een kleiner volledig verlicht beeldveld (in vergelijking tot fotografisch gebruik) is beslist voldoende voor visueel gebruik, als in elk geval het brandpunt zelf maar volledig verlicht is. Als je je eigen telescoop construeert, ga dan uit van een "low profile focuser", om het oculair en het brandpunt zo dicht mogelijk bij elkaar te brengen. Een extreem kleine vangspiegel echter kan problemen met strooilicht geven (en extra baffeling nodig maken). Het is dus even zoeken naar een optimum.

De korte as van de vangspiegel of de grootte van het volledig verlicht beeldveld zijn als volgt te berekenen: als D de diameter van de hoofdspiegel is, d de kleine as van de vangspiegel, F de brandpuntsafstand, b de afstand van het optisch centrum van de vangspiegel naar het brandpunt en x de doorsnee van het volledig verlichte beeldveld dan is: x=(Fd-Db)/(F-b) of d=x+b(D-x)/F.

volgende pagina

Go to: main menu

Go to: A 20 inch f/3.6 computerized Dobsonian
Go to: A trilateral computerized 20 inch f/5 Dobsonian
Go to: Project: five 12 inch lightweight Dobsonians
Go to: Motorizing a 12 inch lightweight Dobsonian
Go to: 20 inch telescope Go to: Equatorial platform Go to: Scotch mount
Go to: Binocular mount Go to: Dobsonian tips Go to: Bending aluminium
Go to: Collimating Go to: Making a Krupa collimator Go to: Dotting the primary
Go to: A ballhead type telrad/finder mount Go to: Mirror making log of 300 mm mirror
Go to: Using digital finder charts at the eyepiece Go to: Astronomy links
Go to: Building a spherometer Go to: Building a Bath interferometer
Go to: A Foucault-Ronchi tester Go to: Building a mirror making machine
Go to: Astronomy Go: Home

Email to: Jan van Gastel